Denetimli Serbestlik Nedir? Şartları, Süresi ve Uygulamadaki Detaylar

Denetimli serbestlik, Türk ceza infaz hukukunda hükümlülerin topluma uyumunu kolaylaştırmak için getirilen önemli bir düzenlemedir. Cezaevinde belli bir süre kalan hükümlüler, uygun koşullar altında kalan cezalarını toplum içinde infaz etme imkânı bulurlar. Bu sayede hem hükümlünün aile bağları korunur hem de toplumsal uyum süreci desteklenir.

Denetimli Serbestliğin Yasal Dayanağı

Denetimli serbestlik uygulaması, 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 105/A maddesinde düzenlenmiştir. Ayrıca zaman içinde yapılan değişikliklerle kapsamı genişletilmiştir. Özellikle 30 Mart 2020 tarihine kadar işlenen suçlar için getirilen özel düzenlemeler, denetimli serbestliğin süresini 3 yıla kadar uzatmıştır. Bunun dışında COVID-19 salgını sürecinde geçici maddelerle farklı uygulamalar da yürürlüğe girmiştir.

Denetimli Serbestlikten Yararlanma Şartları

Her hükümlü doğrudan bu haktan yararlanamaz. Belirli şartların yerine getirilmesi gerekir:

1. Cezaevinde Kalma Zorunluluğu
   Hükümlü, koşullu salıverilme tarihine kadar olan süresinin en az onda birini cezaevinde geçirmelidir. Bu süre 5 günden az olamaz.

2. Koşullu Salıverilmeye 1 Yıl Kala
   Genel kural olarak, koşullu salıverilmesine 1 yıl kalan hükümlüler bu uygulamadan faydalanabilir.

3. Açık Cezaevine Geçiş
   Hükümlünün açık cezaevine geçmiş olması veya geçme hakkını elde etmesi gerekir.

4. İyi Halli Olmak
   Cezaevindeki davranışları olumlu olan, disiplin cezası almayan ve kurallara uyan hükümlüler “iyi halli” kabul edilir.

5. Talepte Bulunmak
   Denetimli serbestlik kendiliğinden uygulanmaz. Hükümlünün infaz hâkimliğine dilekçe vererek bu hakkı talep etmesi gerekir.

Denetimli Serbestlik Süresi

Denetimli serbestlik süresi hükümlünün durumuna göre değişiklik gösterir:

• Genel kural: 1 yıl

• 0-6 yaş grubunda çocuğu olan kadınlar için: 2 yıl

• Ağır hastalık, engellilik veya yaşlılık nedeniyle tek başına hayatını sürdüremeyenler için: 3 yıl

• 30.03.2020 tarihine kadar işlenen bazı suçlar için: 3 yıl

Denetimli Serbestlikte Yükümlülükler

Tahliye edilen hükümlüler belirli yükümlülüklerle denetim altına alınır. Bunlardan bazıları şunlardır:

• Belirlenen günlerde imza atmak,

• Kamuya yararlı işte çalışmak,

• Seminer ve eğitim programlarına katılmak,

• Elektronik kelepçe ile takip edilmek,

• Belirli bölgelere girmemek veya belirlenen adreste ikamet etmek.

Bu yükümlülükler, hükümlünün kişisel durumu ve suçun niteliğine göre değişebilir.

Denetimli Serbestliğe Uymama Halinde Sonuçlar

Hükümlü, serbest bırakıldıktan sonra yükümlülüklere uymak zorundadır. Uymaması halinde:

• Denetimli serbestlik kaldırılır,

• Hükümlü tekrar açık cezaevine alınır,

• İhlalin niteliğine göre firar suçu (TCK 292) kapsamında yeni bir soruşturma açılabilir.

En sık karşılaşılan ihlallerden biri imza yükümlülüğünün yerine getirilmemesidir. Yargıtay kararlarında, birkaç defa imza ihlalinin doğrudan denetimli serbestliğin kaldırılmasına sebep olabileceği belirtilmiştir.

Elektronik Kelepçe Uygulaması

Denetimli serbestlik kapsamında hükümlüye elektronik kelepçe takılması mümkündür. Hükümlünün hareket alanı belirlenir ve bu alanın dışına çıkması halinde sistem alarm verir. Elektronik kelepçeyi çıkarmak veya zarar vermek, doğrudan ihlal sayılır.

Tekerrür Halinde Denetimli Serbestlik

• İlk kez tekerrür hükümleri uygulanan hükümlüler denetimli serbestlikten yararlanabilir.

• İkinci kez tekerrür hükümleri uygulanan hükümlüler ise bu haktan faydalanamaz.

Bu durum, hükümlünün sabıka geçmişine göre farklılık göstermektedir.

Adli Para Cezaları ve Denetimli Serbestlik

Adli para cezası ödenmezse hükümlü kamuya yararlı işte çalışmaya yönlendirilir. Bu yükümlülük de yerine getirilmezse ceza hapse çevrilir. Ancak, adli para cezalarından çevrilen hapis cezalarında denetimli serbestlik hükümleri uygulanmaz.

Denetimli serbestlik, ceza infaz hukukunda hükümlülerin topluma kazandırılması ve suçun tekrarının önlenmesi için önemli bir kurumdur. Ancak bu hak, ciddi şartlara ve kurallara bağlıdır. İhlallerde geri alınabilir ve hatta yeni suçlara sebep olabilir. Her hükümlünün durumu farklı olduğundan, sürecin sağlıklı yönetilmesi için hukuki destek almak büyük önem taşır.